Specyfika twórczości Coenów
Człowiekowi absurdalnemu nie chodzi już teraz
o wyjaśnienie i rozwiązanie, ale o doznanie i opis.
Wszystko zaczyna się
od jasno widzącej obojętności
Albert Camus
Indywidualny styl braci Coen jest specyficzną i nierozerwalną częścią składową utworów filmowych, które tworzą. W każdym ich dziele odbiorca może zaobserwować niepowtarzalny zespół cech, kreujących filmy braci. Cechy te tworzą głównie: absurd i czarny humor. Reżyserzy często też mieszają komedię absurdu z klasycznym filmem noir. Zamiłowanie do literatury kryminalnej, głownie James’a Caina, a także do wspomnianego kina noir, zaznacza swe piętno od zarania kariery Coenów. Warto zaznaczyć, że literatura Dashiella Hammetta, Raymonda Chandlera, czy wspomnianego Caina, za sprawą której rozwinęło się kino noir, stanowi dla braci Coen źródło inspiracji.
Film czarny jest nurtem w kinie amerykańskim lat czterdziestych i pierwszej połowy lat pięćdziesiątych XX wieku. Wyróżnia go specyficzna poetyka, polegająca na stosowaniu gry światła i cienia, zaczerpnięta z niemieckiego ekspresjonizmu estetyka, posługiwanie się częstymi retrospekcjami typu voice-over25 oraz subiektywizmem narracyjnym. Klasyczne kino noir, przypadające na okres od 1941 do 1946 roku charakteryzowało się umieszczaniem akcji w wielkim mieście, będącym metaforą rozpadu moralności. Tajemnicza metropolia, przeważnie ukazywana w strugach deszczu była ikoną kina czarnego, podobnie jak główny bohater – detektyw z zasadami, bądź gangster, który także postępuje według własnych moralnych prawideł. Nierozłącznym elementem była również piękna femme fatale. Opisując specyfikę kina noir, Piotr Kletowski zauważa, iż jest ono nośnikiem treści egzystencjalistycznych, bowiem ukazuje samotność człowieka i jego tragiczny los. Autor pisze: „Losy głównego bohatera, współczesnego Edypa – poszukującego prawdy i przeważnie nigdy jej nie znajdującego samotnika – stawały się w klasycznych filmach noir metaforą ludzkiego życia: tragicznego, pełnego znaków zapytania, niesprawiedliwości, tajemnicy i śmierci”.26 Kino czarne ma niezaprzeczalnie ponury i złowrogi wydźwięk, uwypukla ciemną stronę ludzkiej natury, nie dając odbiorcy nadziei. Znaczenie, jakie niosą ze sobą filmy noir, trafnie formułuje Kletowski, jako: „[…] pesymistyczna, egzystencjalna filozofia określająca miejsce samotnej jednostki w nieprzyjaznym, często rządzonym przez absurd świecie.”27
Joel i Ethan Coenowie często odwołują się w swej twórczości do poetyki kina noir, jednak wypracowali własny, indywidualny styl, który przesiąknięty jest ironią. Tym samym, wizja świata kreowana przez reżyserów przestaje być tak niezmiernie pesymistyczna. Dzięki poczuciu humoru, z jakim pokazują oni tragikomiczne losy swych bohaterów, wyłania się inne znaczenie filmów Coenów. Być może bracia dają wyraz przekonaniu, iż pomimo absurdu życia człowieka, powinniśmy, jak mówił Albert Camus – dążyć swoimi działaniami do nadania życiu własnego sensu.
Bracia Coen nie tworzą na modłę czysto postmodernistycznego pastiszu, gdyż każde ich dzieło jest inteligentnym i oryginalnym tworem filmowym. Mieszanka stylów, którymi z taką łatwością żonglują artyści, jest nierozerwalną częścią składową ich twórczości. Ta, poniekąd postmodernistyczna zabawa konwencją, zauważalna już od Blood Simple, stała się u reżyserów oryginalna i rozpoznawalna niczym znak firmowy.
W filmach Joela i Ethana Coenów często absurd przeplata się z przemocą. Przylipak i Szyłak piszą: „cechą charakterystyczną wszystkich ich filmów jest zachowanie spójności opowieści na poziomie fabularnym przy jednoczesnym rozluźnieniu reguł narracji, wyraźnej stylizacji obrazu i pokazywaniu działań bohaterów jako niekonsekwentnych czy nielogicznych.”28 Bracia dają tym samym upust ironicznemu stosunkowi do rzeczywistości ludzkiej. Czarny humor będący charakterystyczną cechą ich twórczości, jest widoczny w każdym obrazie, który razem stwarzają od podstaw. Staje się ironia nośnikiem absurdu egzystencji, swego rodzaju sposobem mówienia o sprawach trudnych, których człowiek nie rozumie i nie potrafi zrozumieć. Gdy bohaterowie filmów braci Coen stają w obliczu absurdu, większego, bądź mniejszego, ironia zaczyna funkcjonować na zasadzie broni dającej siłę na trwanie i dalsze tworzenie swojego istnienia wśród absurdu świata i egzystencji. Postaci Coenów często działają nieporadnie, a widz z szeroko otwartymi oczyma przygląda się lawinie wydarzeń, jakie niosą ze sobą jego czyny. Warto w tym miejscu zauważyć, że bohaterowie filmów omawianych twórców prawie zawsze są nakreśleni w sposób uwypuklający ich charakter. Przerysowanie osobowości postaci staje się również sposobem na ironiczne ukazanie ludzkiej, niedoskonałej natury. Twórcy zgrabnie operują charakterologią swych bohaterów, by widz mógł dostrzec, w jaki sposób absurd wkrada się w życie człowieka i jak można trwać w nim nadając sens własnej egzystencji. Filmowe postaci Coenów radzą sobie z nim zazwyczaj dość komicznie, może jest to zintensyfikowany obraz naszej codziennej walki ze sobą i światem oraz jego niemożliwym do uchwycenia i zrozumienia, sensem? Tak więc, ironia ukrywająca się w absurdzie i będąca jednocześnie sposobem walki z nim, staje się czynnikiem napędzającym akcję w dziełach twórców Big Lebowskiego. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, iż inaczej codzienność człowieka stałaby się nie do zniesienia. Bohaterowie rozmyślając wciąż o własnych porażkach, (których jest ogromna ilość), skazani byliby na notoryczne zagłębianie się w tragizmie swojego istnienia. Zachowanie bohaterów u Coenów staje się tak samo absurdalne, jak absurdalna jest ludzka egzystencja, a filmowe postaci nadają sens swemu istnieniu właśnie poprzez koncentrowanie swojej uwagi na rzeczach małych, które w efekcie urastają do ogromnych rozmiarów. Zarówno w oczach bohatera, jak i widza. Konstruując swój świat, człowiek musi wybierać spośród niezliczonej ilości możliwości, które on oferuje, by nadać swój sens własnemu życiu. Czyniąc to z najwyższą powagą, przy każdym drobnym potknięciu, człowiek byłby skazany na zapadanie się w otchłań rozpaczy. Stosując podejście ironiczne, wyśmiewając rzeczy niepoznawalne, oraz własne ograniczenia, bohater Coenów, będąc przeważnie słabym człowiekiem, staje się jednocześnie niezwykle silną osobowością. Przykładem może być Koleś Lebowski, który mimo swojej prostoty, a może właśnie dzięki niej, niezachwianie trwa w swoim świecie i przekonaniach pomimo wszelkich przeciwności, jakie życie mu niesie. Także Linda Litzkie (Frances McDormand) z Tajne przez poufne prezentuje swym postępowaniem postawę niewzruszoną na potyczki, jakich poniekąd sama jest sprawczynią. Brnie do swego celu, jakim są operacje plastyczne, dosłownie – po trupach. Ironia, służąca Coenom do ukazywania absurdalności życia objawia się również w działaniach bohaterów niegrzeszących większymi możliwościami przewidywania efektów swych działań. Komplikacje, które pojawiają się na drodze do zrealizowania swoich zamierzeń, to również aspekt ironicznego głosu twórców. Głosu, który z pełną świadomością i premedytacją, uświadamia bohaterom oraz widzom brak jednej, obiektywnej prawdy i przypadkowość losu, jednym słowem - absurd. Jerry Lundegaard (Wiliam H. Macy) z Fargo podąża z uśmiechem na swej naiwnej twarzy wprost do ukazania odbiorcy absurdalnego wymiaru ludzkiego istnienia.
Koncentrując się na specyfice utworów filmowych braci Coen, należy wziąć pod uwagę również sposób, w jaki filmowcy realizują swe obrazy. Twórczość braci Coen związana jest bowiem z ich stałą współpracą z tymi samymi specjalistami podczas realizacji filmów. Autorem wszystkich zdjęć do obrazów Coenów, poczynając od Bartona Finka, jest brytyjski operator Roger Deakins. Zdjęcia do pierwszych trzech filmów braci są autorstwa Barry’ego Sonnenfelda. Kompozytorem muzyki do wszystkich dzieł omawianych reżyserów, od początku z nimi związanym jest Carter Burwell. Coenowie mają również „swoich” aktorów, dla których niejednokrotnie piszą scenariusze. Należy do nich żona Joela – Frances McDormand, która zagrała w sześciu filmach braci, poczynając od debiutanckiego Blood simple. Nagrodzona została Oscarem za rolę ciężarnej policjantki w Fargo. Kolejnym artystą jest John Torturro, przyjaciel Coenów, często występujący w ich filmach. Sławę przyniosła mu rola Bartona Finka, ale warta uwagi jest również rola Jesusa z Big Lebowskiego – świetnego kręglarza, ale także pedofila. John Goodman to wieloletni przyjaciel braci i jeden z ich ulubionych aktorów. Zagrał w czterech ich filmach Raising Arizona, Bartonie Finku, Big Lebowskim i Bracie, gdzie jesteś?, z czego dwie zagrane przez niego postacie - mordercy z Bartona oraz szalony Walter Sobchak z Big Lebowskiego przeszły już do historii, jako jedne z ciekawszych przykładów szaleństwa we współczesnym kinie.
Praca twórcza braci Coen polega na wspólnym pisaniu scenariuszy i formalnym podziale funkcji na planie filmowym. Joel pełni rolę reżysera, natomiast Ethan producenta, wspólnie montują swoje dzieła pod pseudonimem Roderick Jaynes, żeby czołówka filmowa nie była monotonna. Pracujący z Coenami profesjonaliści, a także sami twórcy przyznają, że podział ten jest wyłącznie oficjalny. Nie istnieje on w rzeczywistości, gdyż brak pomiędzy nimi różnicy zdań. Nazywani przez współpracowników „dwugłowym reżyserem” dopełniają się nawzajem, tworząc nierozerwalny duet twórczy.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.